Απαράδεκτη η αναπαραγωγική κλωνοποίηση
Η δυνατότητα να παραχθούν ανθρώπινοι κλώνοι ως μέσο αναπαραγωγής προσκρούει στις πλέον θεμελιώδεις ηθικές αξίες της κοινωνίας μας. Μια απλή ματιά στα στάδια και στα αποτελέσματα της διαδικασίας της κλωνοποίησης αρκεί για να μας αποτρέψει. Αντίθετα, η θεραπευτική κλωνοποίηση - σε ερευνητικό σήμερα στάδιο- δεν αποκλείεται να αποτελέσει την ιατρική πρακτική τού αύριο
Ακόμη και αν ήταν εφικτή μια άκρως επιτυχημένη ανθρώπινη κλωνοποίηση (που δεν είναι), θα ήταν καταφανώς αντίθετη με τις βασικότερες ηθικές μας αξίες
Η τεχνική της κλωνοποίησης συνίσταται στη μεταφορά του πυρήνα ενός σωματικού (μη γεννητικού) κυττάρου σε ένα ωάριο από το οποίο έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας του. Με την τεχνική αυτή το «νέο ωάριο» περιέχειποσοτικώςτο DΝΑ που υπάρχει μετά τη φυσιολογική σύζευξη ωαρίου- σπερματοζωαρίου. Στη συνέχεια το νέο αυτό ωάριο δέχεται ερεθίσματαηλεκτρικά ή χημικά- και μπορεί να αρχίσει να πολλαπλασιάζεται, όπως συμβαίνει στο φυσιολογικώς γονιμοποιημένο ωάριο, και δημιουργεί ύστερα από μερικές ημέρες μία κρίσιμη μάζα που καλείται «βλαστοκύστη». Αυτή η βλαστοκύστη, εάν φιλοξενηθεί στη μήτρα, ενδέχεται να συνεχίσει την εμβρυϊκή ανάπτυξη και να καταλήξει στη γέννηση ενός νέου οργανισμού, του «κλώνου».
Τι σημαίνει «επιτυχημένη» κλωνοποίηση;
Ιστορικώς, η γέννηση της γνωστής σε όλους Dolly το 1996 σηματοδότησε την πρώτη επιτυχημένη γέννηση θηλαστικού «κλώνου». Η προοπτική εφαρμογής αυτής της αναπαραγωγικής μεθόδου και στον άνθρωπο, πέραν των τεχνικών προβλημάτων, εγείρει τεράστια ηθικά και νομικά προβλήματα. (*)
Ποια είναι η «αποτελεσματικότητα» της μεθόδου; Η απάντηση είναι αποκαρδιωτική διότι κυμαίνεται από 0,5% ως 3% λόγω του υψηλού ποσοστού θνησιμότητας των εμβρύων όχι μόνο λόγω αποβολών κατά την κύηση (με ταλαιπωρία της κυοφορούσας μητέρας) αλλά και μετά τη γέννηση. Οι λίγοι κλώνοι που θα μπορέσουν να γεννηθούν, σε μεγάλη επίσης αναλογία θνήσκουν λόγω λειτουργικών προβλημάτων (αναπνευστικό, κυκλοφορικό κ.ά.).
Οι λόγοι της αποτυχίας είναι είτε 1)γενετικοί,αφού η διαδικασία γήρανσης έχει ενδεχομένως συσσωρευθεί στο DΝΑ του πυρήνα του κυττάρου του δότου που χρησιμοποιήθηκε, είτε 2)επιγενετικοί,δηλαδή οφείλονται στην αδυναμία επαναπρογραμματισμού του γονιδιώματος που φυσιολογικά συμβαίνει κατά την ανάπτυξη του εμβρύου που προέρχεται από δύο γαμέτες (ωάριο και σπερματοζωάριο).
Ενστάσεις ουσίας
Επιπροσθέτως, τα ηθικά και νομικά προβλήματα που δημιουργούνται είναι υπαρξιακά:
1) Οι κλώνοι δεν είναι αποτέλεσμα φυσιολογικής αναπαραγωγικής διαδικασίας, αλλά χρησιμοποιούνται ως μέσον ικανοποίησης της προσωπικής φιλοδοξίας του «κλωνοποποιημένου ατόμου» που θίγει την αξιοπρέπεια του νέου όντος και «συνιστά κατάχρηση της βιολογίας και της ιατρικής».
2) Δεν επιτυγχάνεται συνδυασμός του DΝΑ δύο επιμέρους ατόμων, συνδυασμός που είναι σημαντικός παράγοντας για την εξέλιξη και τη γενετική ποικιλομορφία του ανθρωπίνου γένους.
3) Περιορίζεται η ατομικότητα, αφού ο «κλώνος» είναι ένα απλό αντίγραφο.
4) Ως μέθοδος «επιλογής» αποτελεί αθέμιτη μέθοδο ευγονικής.
5) Προκαλεί οικογενειακή σύγχυση αφού ο κλώνος μπορεί να είναι ταυτοχρόνως και κλώνος και παιδί.
6) Οταν ο δότης του σωματικού κυττάρου (πυρήνας) και ο δότης του απύρηνου ωαρίου είναι το ίδιο άτομο, τότε ο κλώνος και ο δότης έχουν όχι μόνο το ίδιο DΝΑ στον πυρήνα αλλά και το ίδιο μιτοχονδριακό DΝΑ. Είναι προφανές ότι βιολογικώς η αναπαραγωγική κλωνοποίηση είναι μηαποδεκτή δεδομένου ότι υπάρχει εκτεταμένη άγνοια στον τομέα αυτό της βιολογίας, αφού δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η έκφραση των διαφόρων γονιδίων. Αλλά και αν υποθέσουμε ότι πολλά από αυτά θα επιλυθούν, δεν σημαίνει ότι η μέθοδος που υπερβαίνει το «θείον» θα είναι ηθικώς και νομικώς αποδεκτή. Η νομική πλευρά
Από πλευράς Διεθνούς Δικαίου, το Πρόσθετο Πρωτόκολλο του Συμβουλίου της Ευρώπης, στη Σύμβαση για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας του Ανθρωπίνου Οντος (Κοινή Υπουργική Απόφαση ΑΦ 0546/1/ΑΣ 723/Μ 4898/21 ΟΚΤ. 1998- ΦΕΚ Α224), αναφέρει στο άρθρο 1 1 ότι «κάθε παρέμβαση που έχει ως σκοπό τη δημιουργία ανθρωπίνου όντος γενετικώς όμοιο με ένα άλλο ανθρώπινο ον, ζωντανό ή νεκρό, απαγορεύεται». Αλλά και στη χώρα μας η αναπαραγωγική κλωνοποίηση απαγορεύεται. Ο Ν. 3089/23/12/02 (ΦΕΚ 327 Α Δ ) στο άρθρο 1455 (ΚΕΦ. 8) αναφέρει ρητώς ότι «η ανθρώπινη αναπαραγωγή με τη μέθοδο της κλωνοποίησης απαγορεύεται» και ο Ν. 3305 (ΦΕΚ Α Δ 17, 27/01/05) «Εφαρμογή της Ιατρικής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής», στο άρθρο 26 1 αναφέρει ότι όποιος παραβαίνει τις ως άνω διατάξεις του ΑΚ 1455 τιμωρείται με ποινή κάθειρξης μέχρι 15 ετών, όπως άλλωστε απαγορεύεται, με ανάλογες διατάξεις, στο δίκαιο πολλών ευρωπαϊκών χωρών.
Διευκρινίζεται όμως ότι στο προοίμιο του πρόσθετου Πρωτοκόλλου του Συμβουλίου της Ευρώπης προβλέπεται πως ορισμένες τεχνικές κλωνοποίησης μπορεί να εφαρμοστούν «εφόσον προσφέρουν στην επιστήμη γνώση και στην ιατρική δυνατότητες θεραπευτικών εφαρμογών», τεκμαίρεται λοιπόν ότι η τεχνική της κλωνοποίησης, γενικώς, δεν είναι δυνατόν να αποκλειστείως μέσοέρευνας, αφού μπορεί να προκύψουν ευεργετικά αποτελέσματα για τον πάσχοντα συνάνθρωπό μας. Θα πρέπει να αναφέρουμε το απόφθεγμα ότι «έρευνα του σήμερα είναι ενδεχομένως η εφαρμοσμένη θεραπευτική ιατρική τού αύριο».
(*) Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής. Εκθεση για την Αναπαραγωγική Κλωνοποίηση στον Ανθρωπο. Θέσεις για Σύγχρονα Προβλήματα. 2η έκδοση. Εθνικό Τυπογραφείο, 2008, σελ. 123-138.
Ο κ. Γιάννης Παπαδημητρίου είναι ομότιμος καθηγητής Ιατρικής, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής.
Τι σημαίνει «επιτυχημένη» κλωνοποίηση;
Ιστορικώς, η γέννηση της γνωστής σε όλους Dolly το 1996 σηματοδότησε την πρώτη επιτυχημένη γέννηση θηλαστικού «κλώνου». Η προοπτική εφαρμογής αυτής της αναπαραγωγικής μεθόδου και στον άνθρωπο, πέραν των τεχνικών προβλημάτων, εγείρει τεράστια ηθικά και νομικά προβλήματα. (*)
Ποια είναι η «αποτελεσματικότητα» της μεθόδου; Η απάντηση είναι αποκαρδιωτική διότι κυμαίνεται από 0,5% ως 3% λόγω του υψηλού ποσοστού θνησιμότητας των εμβρύων όχι μόνο λόγω αποβολών κατά την κύηση (με ταλαιπωρία της κυοφορούσας μητέρας) αλλά και μετά τη γέννηση. Οι λίγοι κλώνοι που θα μπορέσουν να γεννηθούν, σε μεγάλη επίσης αναλογία θνήσκουν λόγω λειτουργικών προβλημάτων (αναπνευστικό, κυκλοφορικό κ.ά.).
Οι λόγοι της αποτυχίας είναι είτε 1)γενετικοί,αφού η διαδικασία γήρανσης έχει ενδεχομένως συσσωρευθεί στο DΝΑ του πυρήνα του κυττάρου του δότου που χρησιμοποιήθηκε, είτε 2)επιγενετικοί,δηλαδή οφείλονται στην αδυναμία επαναπρογραμματισμού του γονιδιώματος που φυσιολογικά συμβαίνει κατά την ανάπτυξη του εμβρύου που προέρχεται από δύο γαμέτες (ωάριο και σπερματοζωάριο).
Ενστάσεις ουσίας
Επιπροσθέτως, τα ηθικά και νομικά προβλήματα που δημιουργούνται είναι υπαρξιακά:
1) Οι κλώνοι δεν είναι αποτέλεσμα φυσιολογικής αναπαραγωγικής διαδικασίας, αλλά χρησιμοποιούνται ως μέσον ικανοποίησης της προσωπικής φιλοδοξίας του «κλωνοποποιημένου ατόμου» που θίγει την αξιοπρέπεια του νέου όντος και «συνιστά κατάχρηση της βιολογίας και της ιατρικής».
2) Δεν επιτυγχάνεται συνδυασμός του DΝΑ δύο επιμέρους ατόμων, συνδυασμός που είναι σημαντικός παράγοντας για την εξέλιξη και τη γενετική ποικιλομορφία του ανθρωπίνου γένους.
3) Περιορίζεται η ατομικότητα, αφού ο «κλώνος» είναι ένα απλό αντίγραφο.
4) Ως μέθοδος «επιλογής» αποτελεί αθέμιτη μέθοδο ευγονικής.
5) Προκαλεί οικογενειακή σύγχυση αφού ο κλώνος μπορεί να είναι ταυτοχρόνως και κλώνος και παιδί.
6) Οταν ο δότης του σωματικού κυττάρου (πυρήνας) και ο δότης του απύρηνου ωαρίου είναι το ίδιο άτομο, τότε ο κλώνος και ο δότης έχουν όχι μόνο το ίδιο DΝΑ στον πυρήνα αλλά και το ίδιο μιτοχονδριακό DΝΑ. Είναι προφανές ότι βιολογικώς η αναπαραγωγική κλωνοποίηση είναι μηαποδεκτή δεδομένου ότι υπάρχει εκτεταμένη άγνοια στον τομέα αυτό της βιολογίας, αφού δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η έκφραση των διαφόρων γονιδίων. Αλλά και αν υποθέσουμε ότι πολλά από αυτά θα επιλυθούν, δεν σημαίνει ότι η μέθοδος που υπερβαίνει το «θείον» θα είναι ηθικώς και νομικώς αποδεκτή. Η νομική πλευρά
Από πλευράς Διεθνούς Δικαίου, το Πρόσθετο Πρωτόκολλο του Συμβουλίου της Ευρώπης, στη Σύμβαση για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Αξιοπρέπειας του Ανθρωπίνου Οντος (Κοινή Υπουργική Απόφαση ΑΦ 0546/1/ΑΣ 723/Μ 4898/21 ΟΚΤ. 1998- ΦΕΚ Α224), αναφέρει στο άρθρο 1 1 ότι «κάθε παρέμβαση που έχει ως σκοπό τη δημιουργία ανθρωπίνου όντος γενετικώς όμοιο με ένα άλλο ανθρώπινο ον, ζωντανό ή νεκρό, απαγορεύεται». Αλλά και στη χώρα μας η αναπαραγωγική κλωνοποίηση απαγορεύεται. Ο Ν. 3089/23/12/02 (ΦΕΚ 327 Α Δ ) στο άρθρο 1455 (ΚΕΦ. 8) αναφέρει ρητώς ότι «η ανθρώπινη αναπαραγωγή με τη μέθοδο της κλωνοποίησης απαγορεύεται» και ο Ν. 3305 (ΦΕΚ Α Δ 17, 27/01/05) «Εφαρμογή της Ιατρικής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής», στο άρθρο 26 1 αναφέρει ότι όποιος παραβαίνει τις ως άνω διατάξεις του ΑΚ 1455 τιμωρείται με ποινή κάθειρξης μέχρι 15 ετών, όπως άλλωστε απαγορεύεται, με ανάλογες διατάξεις, στο δίκαιο πολλών ευρωπαϊκών χωρών.
Διευκρινίζεται όμως ότι στο προοίμιο του πρόσθετου Πρωτοκόλλου του Συμβουλίου της Ευρώπης προβλέπεται πως ορισμένες τεχνικές κλωνοποίησης μπορεί να εφαρμοστούν «εφόσον προσφέρουν στην επιστήμη γνώση και στην ιατρική δυνατότητες θεραπευτικών εφαρμογών», τεκμαίρεται λοιπόν ότι η τεχνική της κλωνοποίησης, γενικώς, δεν είναι δυνατόν να αποκλειστείως μέσοέρευνας, αφού μπορεί να προκύψουν ευεργετικά αποτελέσματα για τον πάσχοντα συνάνθρωπό μας. Θα πρέπει να αναφέρουμε το απόφθεγμα ότι «έρευνα του σήμερα είναι ενδεχομένως η εφαρμοσμένη θεραπευτική ιατρική τού αύριο».
(*) Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής. Εκθεση για την Αναπαραγωγική Κλωνοποίηση στον Ανθρωπο. Θέσεις για Σύγχρονα Προβλήματα. 2η έκδοση. Εθνικό Τυπογραφείο, 2008, σελ. 123-138.
Ο κ. Γιάννης Παπαδημητρίου είναι ομότιμος καθηγητής Ιατρικής, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου