Γονίδια, φάρμακα και βιοηθηική

Όσο περισσότερα μαθαίνουμε για το γονιδίωμα και τους εαυτούς μας τόσο περισσότερα νέα βιοηθικά προβλήματα θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε                                     

Η τηλεοπτική εκπομπή ήταν άκρως ενδιαφέρουσα για τους τρεις φίλους. Αυτό το τηλεχειριστήριο είναι μεγάλη ανακάλυψη καθώς με απόλυτη ελευθερία ακυρώνεις μια ολόκληρη παραγωγή είτε γιατί δεν σου αρέσει η αισθητική της είτε γιατί ακόμη σε προσβάλλει. Ισχυρό αντίδοτο στη θεαματική δηλητηρίαση που πολλοί επιχειρούν να μας προκαλέσουν. Και εκείνο το απόγευμα το τηλεχειριστήριο είχε τρελαθεί να ανακατεύει τα κανάλια ώσπου καρφώθηκε σε μια επιστημονική συζήτηση.

«Η χαρτογράφηση του γονιδιώματος του ανθρώπου που δημιούργησε το πεδίο της γονιδιωματικής είναι ένα μεγάλο βήμα στη συνεχιζόμενη εξερεύνηση των μηχανισμών που ελέγχουν τη λειτουργία του σώματός μας, την εξελικτική διαδικασία και τις σχέσεις μας με τα άλλα είδη...».

- Να δείτε που σε λίγο θα αναφερθεί ο καθηγητής και στην προσπάθεια να γνωρίσουμε τη λειτουργία των γονιδίων και τις αλληλεπιδράσεις των προϊόντων τους, που είναι κυρίως πρωτεΐνες, και πως με τέτοια νέα γνώση θα ανακαλυφθούν νέες διαγνωστικές και θεραπευτικές πρακτικές, νέα φάρμακα και εμβόλια, συμπλήρωσε ο Κρίτων, εξηγώντας ότι όλα αυτά συνιστούν το νέο προχωρημένο πεδίο έρευνας, το πρωτεωματικό πεδίο.

«Με τη χρήση της γονιδιωματικής και πρωτεωματικής τεχνολογίας εμπλουτίζεται το οπλοστάσιο της μελέτης σύνθετων γενετικών ασθενειών, των προτύπων μετανάστευσης και των λεγόμενων φαρμακογενετικών πολυμορφισμών. Οι πολυμορφισμοί αυτοί, δηλαδή το γενετικό αποτύπωμα του κάθε ανθρώπου, θα χρησιμοποιηθούν για τη λεγόμενη προσωπική ιατρική, όπως και στον εντοπισμό γονιδίων που εμπλέκονται στην αποτελεσματικότητα φαρμάκων ή ακόμη και στις περενέργειές τους...».

- Δεν μας έλεγες, Κρίτων, ότι θα χρειάζεται ένας μήνας για να κατασκευαστεί ένα CD-ROM με τη γενετική μας ταυτότητα;

- Και ότι υπήρχαν μέχρι πρότινος 500 στόχοι-γονίδια για τη δημιουργία γενετικών φαρμάκων, ενώ μετά τη χαρτογράφηση θα διπλασιαστούν;

- Αυτό το CD-ROM, Φίλων, κάποτε θα το πηγαίνουμε στον γιατρό για να μας δίνει το προσωπικό μας φάρμακο. Και μπορεί να είναι αρχικά λίγα αυτά τα φάρμακα, Ιων, αφού έχουν καταγραφεί ήδη 4.000 περίπου μονογονιδιακές ασθένειες, αλλά η προσπάθεια αφορά κατ' αρχήν τα πιο κοινά νοσήματα. Αλλωστε με τη χαρτογράφηση του γονιδιώματος πολλών μικροβίων θα αναπτυχθούν και νέα αντιβιοτικά, οπότε προσθέστε και τις λοιμώξεις.

«Εκτός όμως, κυρίες και κύριοι, από τα προσωπικά αυτά θεραπευτικά γενετικά φάρμακα που περιμένουν οι άνθρωποι, συνηθίζουν να παίρνουν διάφορες ουσίες-φάρμακα για να βελτιώσουν την απόδοσή τους. Τέτοια ενισχυτικά φάρμακα είναι, λ.χ., η καφεΐνη, η νικοτίνη, οι αμφεταμίνες για ετοιμότητα και συγκέντρωση, στεροειδή, ερυθροποιητίνη και αυξητικοί παράγοντες του ανθρώπου για αθλητικές επιδόσεις κτλ. Η κατηγορία αυτή των φαρμάκων υποστηρίζει τη λεγόμενη ενισχυτική ιατρική...».

- Και αυτό το είδος της ιατρικής θα επηρεασθεί από τη γνώση του γονιδιώματός μας, Κρίτων;

- Είναι αυτονόητο, Ιων, καθώς θα επιχειρηθεί να αναπτυχθεί νέα κλάση τέτοιων φαρμάκων που θα αφορούν την ενίσχυση φυσιολογικών χαρακτήρων, όπως λ.χ. η αύξηση του δείκτη νοημοσύνης.

- Και αν πάρει διαστάσεις μια τέτοια προσπάθεια δεν θα δημιουργηθούν κάστες ανθρώπων βασισμένες στον γενετικό χειρισμό, από τις οποίες θα αποκλείονται οι φτωχότεροι, καταστρατηγώντας έτσι το αξίωμα των ίσων γενετικών ευκαιριών;

- Πολύ σωστό, Φίλων, αλλά και στο παρελθόν υπήρξαν σχετικές πρακτικές, όπως λ.χ. η παραβίαση του σχετικού με την ιατρική πράξη κώδικα της Νυρεμβέργης, πρακτική που καταδικάστηκε γιατί έγιναν πειράματα εν αγνοία των ανθρώπων που συμμετείχαν στις δοκιμές φαρμάκων, όπως λ.χ. του εμβολίου για τη δυσεντερία ή για την καταπολέμηση της ελονοσίας, του κίτρινου πυρετού, της ιλαράς, της σύφιλης κτλ. Και το χειρότερο βέβαια είναι που χρησιμοποιήθηκαν διανοητικά ανάπηροι άνθρωποι, φυλακισμένοι και ανήμποροι να αντιδράσουν.

- Εδώ λοιπόν μπαίνουν όλα αυτά που ψελλίζουμε περί βιοηθικής.

- Και βέβαια, Ιων, η σκέψη σου αποκτά μεγαλύτερη σημασία αν μιλάμε όχι για κλασικά αλλά για γενετικά φάρμακα και όχι για θεραπευτικά μόνο αλλά και για ενισχυτικά.

«Τέτοια προβλήματα έχουν οδηγήσει στην ανάπτυξη του όρου και της έννοιας γενετισμός που έχει εισαχθεί τελευταία για να περιγράψει τους ποικίλους συνδετικούς και ευαίσθητους μηχανισμούς οι οποίοι ελέγχουν τις αντιδράσεις μεταξύ γενετικής, ιατρικής, κοινωνίας και κουλτούρας. Γι' αυτό όσο περισσότερα μαθαίνουμε για το γονιδίωμα και τους εαυτούς μας τόσο περισσότερα και νέα βιοηθικά προβλήματα θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε, προβλήματα που περιλαμβάνουν την ατομικότητα, τις διακρίσεις, τις πνευματικές μας ικανότητες, τη σωστή μόρφωση και βέβαια τις κοινωνικοπολιτικές προεκτάσεις...».

Η ενοχλητική διαφήμιση διέκοψε την ωραία εκπομπή και οι τρεις φίλοι βάλθηκαν να αναλύσουν τη νέα κατάσταση που προετοιμάζει το έδαφος για τον λεγόμενο βιοκαπιταλισμό καθώς ο έλεγχος των ανθρώπων στο μέλλον πιθανόν να ισχυροποιηθεί από τη συνδυασμένη πολλαπλασιαστική δύναμη της οικονομίας και της γενετικής. Και σε αυτή την περίπτωση το τηλεχειριστήριο δεν έχει καμιά δύναμη.

Ο κ. Σταμάτης Αλαχιώτης είναι καθηγητής Γενετικής, πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και πρώην πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών.